پس از نیشکر و ذرت سومین محصول کشاورزی جهان برنج است و غذای اصلی بخش بزرگی از جمعیت جهان محصوب می‌گردد. انواع مختلفی از برنج همچون برنج سفید، برنج طلایی، برنج قهوه‌ای و… وجود دارند که از مواد مغذی فراوانی همچون حاوی منگنز، آهن، ویتامین B و… برخوردار هستند. برنج مهم‌ترین دانه از گروه غلات است؛ چرا که بخش قابل توجهی از کالری مورد نیاز انسان را تولید می‌کند اما میزان زیادی از ذرت و نیشکر تولید شده برای سایر موجودات غیر از انسان ها استفاده می‌گردد. انواع مختلفی از برنج در سراسر دنیا یافت می شود که با توجه به نوع آب و هوا یا شرایط اقلیمی، نوع مراقبت از آن‌ها فرق می‌کند. بر اساس شواهد به عمل آمده گفته می‌شود که نوع اصلی برنج به آسیا و آفریقا برمی‌گردد و به همین منظور نوع طبخ و پخت انواع برنج نیز می‌تواند متفاوت باشد.
بر اساس شکل ظاهری برنج می‌توانیم آن‌ها را در دسته‌های مختلفی دسته‌بندی کنیم. به عنوان مثال مطمئنا تاکنون مام برنج گرده یا برنج دانه بلند را شنیده اید که بسته به نوع آن‌ها در طبخ غذا های خاصی استفاده می‌شوند؛ برای غذا های رسمی معمولا از برنج دانه بلند استفاده می‌کنند و از برنج گرده یا همان خرد شده برای انواع دسرها همچون شله زرد یا شیر برنج استفاده می‌شود. یکی از انواع برنج که با دستکاری و اصطلاحات ژنتیکی حاصل شده و برنج طبیعی نیست، برنج طلائی نام دارد. در صورتی که تصمیم به خرید برنج طلائی گرفته‌اید، تا انتهای مقاله با ما همراه باشید؛ چرا که ما تصمیم داریم تا شما دانسته‌های شما را به چالش بکشیم.
به چه برنجی، تراریخته می‌گویند؟
همان طور که گفتیم برنج طلایی یکی برنج اصلاح یافته است که به عبارتی دیگر می‌توان آن را تراریخته نیز نامید. پیش از آن که برنج طلائی را بررسی کنیم، بهتر است تا ابتدا بدانیم به چه برنجی اصلاح شده یا تراریخته می‌گویند. مهندسی ژنتیک یکی از شاخه‌های علوم زیستی است که توانسته برنج تراریخته را به عنوان یک محصول کشاورزی و گیاه نوین ایجاد و در دسترس عموم قرار دهد. جالب است بدانید که نخستین کشور خاورمیانه که برنج تراریخته را تولید و عرضه کرده است، ایران است. برنج تراریخته ایرانی در برابر آفات و کرم ساقه خوار مقاومت زیادی دارد؛ چرا که پروتئین cry1ab در بخش های مختلفی از آن همچون برگ و ساقه ها تجمع یافته است.
در نتیجه کاشت و برداشت برنج تراریخته، محصول سالم تری به دست ما خواهد رسید؛ چرا که پروتئین‌های موجود در آن باعت کمتر شدن مصرف سموم شیمیایی می‌شوند. در این صورت کشاورزان مجبور به خرید تجهیزات یا سموم برای سم پاشی دوره ای نبوده و برای آن‌ها نیز به کاشت برنج به‌صرفه تر خواهد بود. خریداران برنج برای تهیه این محصول دچار سردرگمی شده اند به دلیل آن که بسیاری از افراد خرید برنج تراریخته را در مقابل گروهی که خرید آن را توصیه می‌کنند رد می‌کنند حتی با وجود اینکه برنج تراریخته خواص و فوایدی نیز دارد.
امروزه بخش قابل توجهی از تولید برنج شمال ایران را برنج تراریخته در بر گرفته است. در میان مردم ایران محصولات این گروه ها معمولا به عنوان برنج درجه یک شناخته و مصرف می‌شوند. استان های گیلان، مازندران و گلستان بیشترین میزان تولید برنج ایران را در اختیار دارند و به دلیل استقبال زیاد از برنج‌هایی همچون برنج علی کاظمی، برنج هاشمی، برنج طارم، حسنی، صدری و… به صورت وسیعی در این استان‌ها کشت می‌شوند.
برنج طلایی چیست؟
یکی از انواع برنج، برنج طلایی است که به منظور بیو سنتز بتاکاروتن (پیش ماده ویتامین A) توسط دانشمندان ژنتیک بر روی دانه برنج انجام گرفته است. برنج طلایی برای مناطقی و افرادی که کمبود ویتامین A دارند و در عین حال توسعه یافته هستند، ایجاد گردیده است. آقای Ingo Potrykus و همکارش Peter Beyer پروژه برنج طلایی را در سال ۱۹۹۲ آغاز کردند و آن را در سال ۲۰۰۰ به پایان رساندند. این اتفاق یکی از موفقیت های قابل توجه در فناوری زیستی (بیوتکنولوژی) به حساب می آید؛ چرا که تمام مسیر بیوشیمیایی توسط دانشمندان مهندسی نوشته و تعیین شده است.
به طور طبیعی در گیاه برنج، بتاکاروتن در برگ ها با هدف فتوسنتز تولید می‌شود، اما در آندوسپرم دانه برنج پیش ماده ویتامین A تولید نمی شود و به مصرف نمی‌رسد. از انتقال دو ژن psy از گل نرگس Narcissus pseudonarcissus و crt1 از یک باکتری خاک Erwinia uredovoa به برنج معمولی، برنج طلایی تولید شده است. میزان بتاکاروتن برنج طلایی نسبت به برنج معمولی اولیه ۲۳ برابر است با این حال نگرانی‌هایی را نیز به همراه داشته است که از آن‌ها می‌توان به عدم اطلاع بسیاری از افراد از سرعت تخریب بتاکاروتن بعد از برداشت و پخت اشاره کرد. در کل دانشمندان بر این باورند که با این روش می‌توان کمبود ویتامین A را در جوامعی که کمبود مواد غذایی دارند و از فقر مواد غذایی بالا رنج می‌برند بر طرف کرد.
علت رنگ خاص برنج طلایی
به طور طبیعی نمی‌توان بتاکاروتن را در دانه برنج طبیعی مشاهده کرد اما به سبب انتقال دو ژن psy از گل نرگس و crt1 از باکتری خاک توسط محققان به دانه برنج، این برنج رنگ طلایی به خود گرفته است.
یکی از بهترین برنج‌های ایرانی، برنج گیلانی است که توسط شالیکاران با دقت و کیفیت بالایی در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌گیرد. برای اطلاع از قیمت انواع برنج شمالی گیلانی کلیک کنید.
ویتامین های موجود در برنج طلایی
همان طور که گفته شد برنج طلایی حاوی بتاکاروتن بوده و توسط مهندسی ژنتیک با هدف رفع مشکل کمبود ویتامین A طراحی و ساخته شده است. یکی از اصلی‌ترین مشکلات عمومی بهداشت در سراسر جهان کمبود ویتامین A است که می‌تواند تأثیرات مخربی در سلامت جامعه ایفا کند. بر اساس تحقیقات سازمان بهداشت جهان، ۴۰ درصد کودکان زیر پنج سال و تعداد قابل توجهی از زنان باردار و شیرده از کمبود ویتامین A رنج می‌برند. برنج طلایی می‌تواند ۳۰ تا ۵۰ درصد نیاز افراد به ویتامین A را تأمین کند و به عنوان یک مکمل خوراکی برای مبارزه با کمبود ویتامین A مصرف شود.
هدف تولید برنج طلایی
به علت وجود ماده ای به نام کاروتنوئید، هویچ به رنگ نارنجی یافت می‌شود. این ماده در برنج‌های معمولی و در برگ های آن‌ها نیز قرار داشته و در طی دوره رشد گیاه مصرف می‌شود اما این ماده را نمی‌توان به طور طبیعی در دانه های برنج پیدا کرد. از سویی دیگر سالانه کودکان زیادی و به صورت تخمینی ۶۰۰ هزار نفر به علت کمبود ویتامین A دچار اختلالات بینایی شده و از بین می روند.
بر همین اساس دانشمندان به امید رفع این معضل در مناطقی که با کمبود ویتامین A به صورت جدی روبرو هستند، مصرف برنج با بتاکاروتن را در برنج طلایی پیشنهاد و ارائه می‌کنند که می‌تواند در از بین رفتن این مشکل نقش مهمی داشته باشد. برنج یکی از محصولاتی است که رشد و تکثیر سریعی دارد، از این رو می‌تواند نیاز بخش بزرگتری را برآورده کرده و در مقیاسی بزرگ مورد استفاده قرار گیرد.
با این حال برخی از منابع موفقیت برنج طلایی برای رفع معضل کمبود ویتامین A را رد کرده اند و آن را برای بدن مناسب نمی‌دانند. این کار به دلیل مطرح شدن پرسش هایی همچون این که آیا بدن انسان می‌تواند بتاکاروتن برنج طلائی را به ویتامین A تبدیل کند؟ و یا حتی در زمان انبار کردن و نگهداری و طبخ و پخت این خاصیت برنج طلایی ماندگار خواهد ماند؟ انجام گرفته است و محققان هنوز هم به جواب درستی برای این پرسش ها دست نیافته‌اند.
تفاوت‌های برنج طلایی با برنج معمولی
این برنج با قابلیت تولید ویتامین A که در DNA آن نهفته شده است، با برنج های معمولی تفاوت دارد. ویتامین A برای بینایی مفید است و پژوهشگران ایرانی تفاوت این برنج با برنج معمولی را در این می‌بینند که این برنج می‌تواند در کنار تولید ویتامین A در بدن، انرژی بیشتری نیز تولید نماید. از دیگر تفاوت‌های برنج طلایی با برنج معمولی که به خوبی مشهود است، رنگ زرد متمایل به طلایی آن است در مقابل رنگ سفید یا سیری برنج های معمولی بیشتر مشخص می‌شود.
آیا مصرف برنج طلایی برای کودکان مفید است؟
یکی از اهداف اصلی تولید برنج طلایی تأمین ویتامین A در بدن کودکان است؛ طراحان این محصول در تلاش بودند تا محصولی حاوی ویتامین A و مواد غذایی دیگر تهیه کنند تا بتوانند از طریق آن مواد مغذی، ویتامین ها و پروتئین های لازم بدن کودکان و بزرگسالان را تامین نمایند به صورتی که تا اکنون گونه های مختلفی از این محصول تولید شده است.
اما موادی که در غنی سازی این محصول به کار رفته و اضافه شده اند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند و بسیاری از اوقات نیز نادیده گرفته می‌شوند. همان طور که گفتیم این برنج از دو ژن psy که از گل نرگس به دست می آید وcrt1 از باکتری خاک به دانه برنج تولید شده است. برخی از محققان بر این باورند که باکتری خاکی که در این محصول وجود دارد می‌تواند در دراز مدت جان کودکان و یا به طور کل تمامی مصرف‌کنندگان آن را به خطر بیاندازد.
به همین جهت عده ای از محققان و پژوهشگران مصرف این برنج را برای کودکان منع کرده اند. البته تا این لحظه نمونه های مختلفی از این محصول تولید شده است و ممکن است در نمونه‌های جدید آن‌ها برای این معضل و مشکل فکری شده باشد و محققان به راه حلی رسیده باشند.
آیا برنج طلایی برای بدن ضرر و زیان نیز دارد؟
باورهای ضد و نقیضی در رابطه با برنج طلایی که یکی از محصولات تراریخته است وجود دارد و به دلیل آن که این برنج جزو محصولات تراریخته به شمار می‌رود، برخی مصرف آن را سفارش و عده‌ای دیگر نیز مصرف این محصول را موجب ضرر و زیان عنوان می‌کنند. در کل برخی بر این باورند که تولید این محصول با محصولات غیر طبیعی و خاصی انجام نشده و به همین دلیل استفاده از آن نباید مانعی داشته باشد.
در برخی از کشور ها همچنان تحقیق و بررسی بر روی سلامت این محصول ادامه دارد در صورتی که در بسیاری از کشور ها نیز برنج طلایی استفاده می‌گردد و باقی کشور ها می‌توانند در آینده زیان بار بودن یا سودمند بودن این محصول را تأیید نمایند. هم‌اکنون با وجود گذشت دو دهه از مصرف این برنج در برخی از کشورها، همچنان عوارضی برای آن از طرف مصرف کنندگان گزارش نشده است. با این وجود هنوز برای مطمئن شدن از آن که آیا این برنج تأثیر مخربی دارد زمان زیادی نیاز است و پس از طی شدن مدتی خاص می‌توان با اطمینان کامل آن را اعلام کرد.
اما چیزی که در حال حاضر وجود دارد آن است که باید تحقیقات گسترده تری در زمینه تولید برنجی که حاوی ویتامین A است، صورت گیرد؛ چرا که این محصول نتوانسته ایده هایی که در روزها و سال های اولیه آن مطرح شده بود را بر طرف نماید. به صورتی که پروژه برنج طلایی در طی دو دهه فعالیت هنوز هم نتوانسته ایده ها و برنامه هایش را عملی کند و این ایده ها و برنامه ها همچون یک رویا باقی مانده‌اند.
مخالفان پروژه های محصولات تراریخته باور دارند که در محصولات طبیعی و غیر تراریخته سطح بالاتری از آنتی اکسیدان ها، انرژی و پروتئین سالم و مواد مغذی را می‌توان یافت که باعث می‌شود تا محصولات بهتری نسبت به محصولات تراریخته داشته باشیم. به گفته آن‌ها این محصولات سبب ایجاد مشکلاتی می‌شوند که از آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نامناسب برای محیط زیست:
بقایای ناشی از محصولات تراریخته همچون برنج طلایی در محیط زیست مضر است و تا مدت ها به صورت پنهان باقی می‌ماند.
- کاهش تنوع زیستی:
تغییرات ژنتیکی موجود در این برنج سبب آسیب به برخی از ارگانیسم ها همچون حشرات و آفات در اکوسیستم شده و تنوع زیستی آن‌ها را کاهش می‌دهد.
- واکنش آلرژیک:
دستکاری ژنتیکی در برنج طلایی سبب ایجاد مواد مغذی و ویتامین‌های جدیدی در گیاه می‌شود و احتمال دارد که برای بدن انسان به عنوان عامل بیگانه و مضر شناخته شده و موجب ایجاد واکنشی آلرژیک در افراد گردد.
- کاهش کارایی آنتی بیوتیک ها:
به دلیل تغیرات ژنتیکی در برنج طلایی احتمال آن می‌رود که این محصول در برابر باکتری ها و ویروس ها مقاوم شده و تاثیر آنتی بیوتیکی خود را بر روی بدن اعمال کند و از کارایی و توان آنتی بیوتیک های بدن کم نماید.
سخن پایانی
هم‌اکنون نیز تحقیقات گسترده ای در رابطه با برنج طلایی و خواص مختلف آن انجام می‌گیرد؛ چرا که برای اهدافی فرای تأمین نیاز جامعه مطرح گردیده و تولید شده است. در برخی از کشور ها سلامت این محصول همچنان با تردید مواجه است در صورتی که در برخی دیگر به عنوان محصولی سالم تایید شده و تولید می‌شود؛ اما در کل می‌توان گفت که استرالیا، کانادا و سازمان غذا و داروی آمریکا سلامت این محصول را تایید کرده اند؛ بااین حال بهتر است تا پیش از مصرف این نوع برنج از سلامت کامل و کیفیت بهداشتی آن اطمینان حاصل کنید. به طور کلی بهترین کار برای ما ایرانیان به عنوان یکی از مصرف‌کنندگان اصلی برنج، شناخت انواع برنج ایرانی و نحوه کاشت و تهیه آن‌ها است.