سبوس برنج چیست و چه مزایایی دارد؟

سبوس برنج از آن دسته مواد غذایی است که ما بارها با فواید آن در مجلات علمی، برنامه های تلویزیونی و توصیه های پزشکی مواجه شده ایم. اما به راستی سبوس برنج چیست؟ چگونه به دست می آید؟ آیا برای بدن فایده دارد و یا مضرر است؟

سبوس برنج در واقع یکی از فرآورده های فرعی برنج است که در طی فرآیند عمل آوری شالی های برنج به دست می آید. سبوس برنج دارای پروتئین بسیار بالایی است و پروتئین های موجود در آن نیز از کیفیت بالایی برخوردار هستند و با توجه به میزان بالای تولید برنج در کشور می‌توان از سبوس آن در صنایع غذایی استفاده کرد اما با این وجود کمتر کسی سبوس برنج را مورد استفاده قرار می دهد.

به طور کلی سبوس برنج لایه‌ای خوشرنگ و نازک است که بر روی برنج را پوشانده و از ارزش غذایی فراوانی برخوردار است که متأسفانه بسیاری از ما از آن غافل هستیم. در واقع این ماده غذایی به حدی برای بدن ما مفید است که با مصرف زیاد آن نیز نه تنها چاق نشده و اضافه وزن نخواهیم گرفت، بلکه از بسیاری از بیماری های دیگر نیز همچون دیابت، کبد چرب، ریزش مو و… می توانیم با مصرف آن جلوگیری کنیم. ما در این مقاله به معرفی سبوس برنج، ویژگی‌ها و خواص آن و نحوه مصرف آن می‌پردازیم. با ما همراه باشید.

سبوس برنج چیست؟

به طور کلی برنج دارای دو لایه‌ی خارجی است. یکی از این لایه‌ها شلتوک یا غلاف نام دارد و خارجی ترین بخش دانه برنج است. این بخش بسیار سخت، شفاف و غیر قابل خوردن بوده و در نخستین مرحله فرآوری برنج از آن جدا خواهد شد.

در لایه زیرین شلتوک، سبوس برنج قرار دارد که لایه‌ای قهوه ای و نازک بوده و به دانه سفید برنج می چسبد. شاید برایتان جالب باشد که بدانید در صورتی که لایه دوم دانه برنج، از آن جدا نشود ما برنج قهوه ای را خواهیم داشت که ویتامین ها، خواص و مواد مغذی آن به مراتب از برنج سفید معمولی بسیار بیشتر است.

لایه دوم یا همان سبوس از طریق آسیاب دوم و با صیقل دادن و استحکاک در کارخانه های شالیکوبی جدا می‌شود و پس از پایان فرایند شالیکوبی، تنها برنج سفید در انتها باقی می‌ماند.

این پوسته قهوه ای یا همان سبوس برنج سرشار از انواع ویتامین ها و مواد معدنی همچون آهن، فلوراید، منگنز و ویتامین‌های گروه ‏B و E است و می توان از آن در درمان و پیشگیری از بسیاری از بیماری‌ها، تناسب اندام و تقویت پوست و مو استفاده کرد.

یکی از نکات جالب توجه درباره سبوس برنج آن است که این لایه تنها ۸ درصد از کل دانه برنج را تشکیل می دهد، اما ۶۵ درصد از مواد مغذی برنج در آن قرار دارد.

امروزه سبوس برنج به دلیل فواید و خواص زیاد و شناخته شده‌ای که دارد، در بازار فروخته شده و بر اساس تحقیقات انجام شده، محققان به این نتیجه رسیده اند که سبوس برنج می‌تواند از ۶۰ نوع بیماری موجود در جهان جلوگیری کرده و آن‌ها را درمان کند.

به طور کلی چنین می توان گفت که یکی از نقص های عمده غذایی ما ایرانیان برنج خوار، عدم مصرف سبوس برنج و محروم کردن خود از ویتامین های موجود در این لایه ی شگفت انگیز است؛ چرا که در واقع ما تنها برنج سفید را مصرف می‌کنیم که هیچ ویتامینی ندارد و سبوس آن را که منبع تأمین بی نظیری از ویتامین B است را دور می ریزیم.

شاید برایتان این سوال به میان آمده باشد که یکی از وعده های اصلی ما و چینی ها برنج است؛ چرا که برخی از آن‌ها هیچ گاه پیر نمی شوند و همواره جوان و شاداب می مانند. در واقع جواب کار در همین سبوس برنج است که بسیاری از چینی‌ها آن را در آب مخلوط کرده و می خورند و هیچ گاه موهای سرشان سفید نشدهط نمی ریزد و همیشه سالم می مانند.

رماتیسم، نقرس، ریزش موی سر، سفیدی زودرس موی سر، عرق النسا و اعصاب ناراحت همگی از عوارض کمبود ویتامین B در بدن هستند.

ترکیبات موجود در سبوس برنج

از ترکیبات موجود در سبوس برنج می توان به کربوهیدرات پروتئین فیبرهای رژیم غذایی همچون بتاگلوکان، پکتین و صمغ و روغن ریزمغذی هایی مانند اوریزانول، توکوفرول، توکوتریونول و فیتواسترول اشاره کرد. علاوه بر این محققان تاکنون موفق شدند تا بیش از ۱۲۰ نوع کس آنتی اکسیدان طبیعی را در سبوس برنج کشف کند همچنین ریزمغذی های موجود در این لایه از برنج غواص آنتی‌اکسیدانی و درمانی بسیار قوی دارند و می‌توانند سطح کلسترول خون را کاهش دهند که در نتیجه بیماری هایی چون بیماری‌های قلبی دیابت چربی خون و برخی از سرطان ها کنترل و درمان خواهند شد.

به طور کلی تمامی ترکیبات موجود در سبوس برنج را می‌توان چنین عنوان کرد:

ویتامین(B6)، چربی اشباع نشده، چربی اشباع، آهن، منیزیم، فسفر، زینک، مس، منگنز، سلنیوم، تیامین(ویتامینB1)، ویتامین(E)، ویتامین (K)، کلسیم، فولات(ویتامینB9)، نیاسین(ویتامین B3)، سدیم، پتاسیم، کربوهیدرات خالص، فیبر و پروتئین.

خواص و مزایای سبوس برنج

از مزایای اصلی و اساسی سبوس برنج می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ضد پیری و تقویت پوست و بدن

یکی از اصلی ترین مزایا و خواص سبوس برنج که بسیاری از افراد به آن دلیل این ماده را مصرف می کنند، تقویت پوست و مو و کمک به عدم پیری زودرس بدن است؛ چرا که سبوس برنج غنی از آنتی اکسیدان طبیعی به نام ویتامین E است و سبب تقویت پوست و رفع چین و چروک خواهد شد. به همین جهت شما می توانید برای بهره مندی از این خاصیت و تأثیر سبوس برنج در تقویت پوست در برنامه غذایی خود یک قاشق غذاخوری سبوس برنج را در یک لیوان شیر و عسل مخلوط کرده و میل نمایید. به این ترتیب تا مدت زمان بیشتری خواهید توانست تا لطافت پوست خود را تأمین کنید.

• کاهش کلسترول خون

از دیگر مزایا و و خواص سبوس برنج، کاهش کلسترول بد خون(LDL ) است که دلیل آن وجود میزان فراوانی از فیتواسترول ها در آن می باشد. علاوه بر این بر اساس تحقیقات که به تازگی انجام گرفته محققان دریافته‌اند که سبوس برنج نقش بسیار موثری نیز در کاهش کلسترول کبد نیز ایفا می کند.

• درمان بواسیر و یبوست

بر اساس مشاهدات انجام گرفته، سبوس برنج منبع غنی از فیبر و الیاف گیاهی است که اکثراً از مواد های سلولزی و همی سلولزی تشکیل شده است. در واقع مواد سلولزی و همی سلولزی موجب عملکرد بهتر دستگاه گوارش شده و میزان مدفوع را افزایش می‌دهد. در نتیجه افزایش مقدار یبوست و کولون جلوگیری کرده و از ایجاد سرطان کولون نیز پیشگیری می کند. در کنار این موارد مواد غذایی موجود در سبوس برنج می تواند از بروز عفونت دستگاه گوارش، فیستول، شکاف بافت معده و شقاق نیز جلوگیری نماید.

• لاغری و کاهش وزن

توجه داشته باشید که فیبرها عامل اصلی لاغری و کاهش وزن هستند. از این رو بر اساس تحقیقات و پژوهش های متخصصین تغذیه، بهتر است تا در هر وعده غذایی از فیبر استفاده کنیم. چرا که فیبر بالای موجود در سبوس برنج موجب هضم سریع‌تر غذا، پر شدن معده و کاهش حجم معده و در نتیجه کاهش وزن و لاغری خواهد شد. علاوه بر این، میزان کل کالری دریافتی از روغن سبوس برنج بسیار کمتر از سایر روغن های گیاهی می‌باشد.

• کنترل کبد چرب

سبوس برنج به دلیل داشتن مقادیر بالایی از ویتامین های گروه B و آنتی اکسیدان ها، علاوه بر این، فیبر بالا می‌تواند نقش بسیار موثری بر پاکسازی سموم کبد ایفا کند.

• کاهش خطر ابتلا به بیماری قلبی عروق کرونر (CHD)

جالب است بدانید که یکی از اصلی ترین و رایج ترین دلایل مرگ و میر در ایران و سراسر جهان، بیماری‌های قلبی و عروقی است. در واقع علت این اتفاق رسوب چربی در رگ‌ها، افزایش فشار خون خون و در نتیجه مسدود شدن رگ های منتهی به قلب و عدم خونرسانی به آن می‌شود که در نهایت به سکته قلبی می‌انجامد. از مهم‌ترین و اصلی ترین دلایل این اتفاق نیز تغذیه نامناسب را می‌توان عنوان کرد.

شما می‌توانید با مصرف سبوس برنج به کاهش کلسترول بد خون (LDL) کمک کنید و کلسترول خوب (HDL) آن را افزایش دهید که در نتیجه فشار خون شما کاهش یافته و ریسک ابتلا به بیماری و مرگ و میر ناشی از آن نیز به میزان قابل توجهی کم می‌شود.

• کنترل دیابت نوع ۱ و نوع ۲

بسیاری از بیماران دیابتی به دلیل نقص در تولید و یا عملکرد هورمون انسولین که به کاهش قند خون می‌انجامد، مجبور هستند تا برای کاهش میزان قند خون قرص‌های مختلفی را مصرف و یا انسولین تزریق نمایند.

برای این بیماران کنترل تغذیه و داشتن یک رژیم غذایی متعادل از اهمیت زیادی برخوردار است. در این بین مصرف سبوس برنج با داشتن فیبر فراوان، موجب کاهش سرعت جذب گلوکز در روده شده و اجازه نخواهد داد تا پس از مصرف محصولات قندی و یا کربوهیدراتی، قند خون به سرعت افزایش یابد. در این بین همچنین سبب کاهش میزان تری گلیسیریدهای خون نیز می‌شود و در کنترل دیابت نقش کلیدی و مهمی ایفا می کند.

• تقویت کننده پوست و اعصاب

از دیگر مزایا و خواص سبوس برنج می‌توان به تقویت پوست و آرامش اعصاب اشاره کرد. در واقع این امر به دلیل ویتامین های موجود در گروه بی B موجود در آن است که سبب افزایش رشد و تقسیم سلول و متابولیسم بدن می‌شود. همچنین در عملکرد صحیح دستگاه های ایمنی بدن و دستگاه های عصبی نیز تأثیرگذاری بسیار زیادی دارد.

به این ترتیب شما با مصرف مرتب و درست سبوس برنج خواهید توانست تا استرس خود را کاهش دهید و افسردگی، بیماری های عصبی، سلامتی پوست و اعصاب خود را بهبود ببخشید.

• تقویت مو و جلوگیری از ریزش آن

از دیگر مزایای خاص و ویژه سبوس برنج، تأثیر آن را در رشد و تقویت مو می‌توان عنوان کرد. ویتامین B5 موجود در سبوس برنج سبب وارد آمدن شوک به پیاز مو شده و از ریزش و سفید شدن مو جلوگیری می‌کند.

علاوه بر این با مصرف منظم این ماده‌ی غذایی بی‌نظیر، به زمان می‌توانید موهای سفید را به رنگ اولیه خود برگردانید و موجب رشد مجدد آن ها شوید.

• کاهش خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ

یکی از مزیت‌های فوق‌العاده‌ی سبوس برنج، مهار رشد سلول های سرطانی روده بزرگ انسان است و این به دلیل داشتن ریزمغذی‌هایی چون اوریزانول ، توکاتریولول، توکوفرول و اسید فریلیک موجود در آن ممکن شده است. در واقع این مواد با مهار رادیکال های آزاد و تقویت سیستم ایمنی، از پیشرفت سرطان جلوگیری خواهند‌ کرد.

• بهبود سندرم پس از یائسگی و جلوگیری از پوکی استخوان

یکی از اصلی ترین مشکلات خانم‌ها پس از یائسگی، پوکس استخوان است که در نتیجه کاهش تولید استروژن و یائسگی در خانم ها رخ می دهد.

بر اساس تحقیقات کلینیکی انجام شده بر روی زنان یائسه، 85 درصد از آنان پس از دریافت اوریزانول موجود در سبوس برنج، علایم یائسگی همچونه گر گرفتگی و پوکی استخوان در آنان کاهش یافت.

• جلوگیری از ابتلا به سنگ کلیه

یکی از خواص سبوس برنج کاهش جذب کلسیم از روده است که می تواند خطر ابتلا به سنگ کلیه را کاهش داده و از پیشروی و ایجاد سنگ کلیه های کلسیمی جلوگیری کند.

• بهبود اگزمای پوستی و پسوریازیس

مصرف سبوس برنج باعث می شود تا علائم بیماری هایی چون پسوریازیس و اگزمای پوستی کاهش یابد.

نحوه نگهداری از سبوس برنج

با توجه به این نکته که سبوس برنج به صورت پودر موجود است، پس باید برای جلوگیری از فاسد شدن آن تدابیر خاصی را به کار بگیریم. دقت کنید که سبوس برنج را در محیط خشک و با دمای مناسب نگه داشته و آن را از رطوبت و تابش مستقیم نور خورشید دور نگه‌دارید؛ چرا که این امر باعث خواهد شد تا این ماده غذایی خراب و غیر قابل مصرف شود.

دقت داشته باشید که برای مصرف سبوس برنج حتما از نوع فرآوری شده و یا پایدار آن استفاده نمایید. چرا که سبوس خامی که از آسیاب برنج دست می‌آید، به علت داشتن آنزیم فعال لیپاز در خود تنها تا یک هفته ماندگاری دارد و پس از آن با از دست دادن تمامی خاصیت خود، مزه تلخی نیز خواهد گرفت. به همین جهت قبل از مصرف آن را باید فرآوری کنند.

فرآوری سبوس برنج

برای غیر فعال کردن آنزیم لیپاز در سبوس برنج معمولا آن را به روش‌های زیر فرآوری و پایدار می‌کنند تا بتوان برای مدت طولانی آن را مصرف کرد:

بخار دادن

ذخیره سازی در سرما

خشک کردن در آفتاب

گرمای خشک تا ۲۷۰ درجه فارنهایت

فرآوری سبوس برنج در خانه:

در صورتی که شما در خانه سبوس ‌برنجی دارید که پایدار نشده، می‌توانید خودتان در خانه آن را به سادگی فرآوری نمایید. برای این کار تنها کافیست تا سبوس برنج را در مایکروویو ۸۵۰ ،۹۲۵ و ۱۰۰۰ وات به ترتیب به مدت ۳ ، ۵ و ۶ دقیقه قرار دهید. پس از آن خواهید توانست تا این سبوس را حداکثر به مدت سه ماه نگهداری کرده و مصرف نمایید.

تفاوت شلتوک برنج و سبوس برنج

همان طور که در ابتدا نیز گفته شد، شلتوک برنج لایه ضخیم و بیرونی برنج است و از آن به عنوان مصرف غذایی نمی‌توان استفاده کرد. همچنین جذب آلودگی آن بسیار زیاد بوده و بیشتر در عطاری ها و نانوایی ها مورد استفاده قرار می گیرد. علاوه بر این شلتوک طبیعت خشک و گرمی نیز دارد.

در مقابل سبوس برنج کاملا نرم بوده و حالت پودری دارد. آلودگی را به خود جذب نمی‌کند و می‌توان از آن به عنوان مسئول خوراکی نیز استفاده کرد. علاوه بر این دارای خواص بی نظیر درمانی و دارویی است و یک طبع متعدد نیز دارد. به نحوی که چه افراد گرم مزاج و چه سرد مزاج در استفاده از آن به مشکلی برخورد نخواهند کرد.

نحوه استفاده از سبوس برنج

می‌توانید سبوس برنج برای اهداف مختلفی و به راه های متفاوتی استفاده کنید. با توجه به این که سبوس برنج حالت نرم و پودری دارد، می توان از آن خیلی راحت و ساده استفاده کرد. شما میتوانید از این پودر در تهیه آش، کیک، شیرینی و سوپ به سادگی استفاده کنید.

شما همچنین می توانید این پودر را به صورت مخلوط در آبمیوه، شیر و ماست ریخته و آن را با شیرین‌کننده‌هایی همچون عسل میل کنید. در ادامه به معرفی برخی از راهکارهای استفاده از سبوس برنج می پردازیم:

• دمنوش سبوس برنج

سبوس برنج را می توان به صورت چای دم کرد و آن را مصرف کرد. برای این کار کافیست تا یک قاشق غذاخوری سبوس را در یک قوری ریخته و یک و نیم لیوان آب جوش آمده را نیز بر روی آن بریزید. سپس اجازه دهید تا این مخلوط به مدت ۱۵ الی ۲۰ دقیقه بر روی شعله ملایم به مانند چای دم بیاید. سپس آن را از صافی رد کرده و میل نمایید.

این دمنوش موجب کاهش اشتها و لاغری، جلوگیری از ریزش مو و شفافیت و زیبایی پوست خواهد شد.

• روغن سبوس برنج

روغن سبوس برنج یکی از روغن های گرانبها و با ارزشی است که می‌توان آن را از سبوس برنج استخراج کرد. این روغن از ارزش غذایی بالایی برخوردار است و مصرف آن توسط بسیاری از اطبا سنتی و امروزی به شدت توصیه می‌شود.

این روغن دارای درصد بالایی از اسید‌های چرب است و سرشار از ویتامین‌های A، B. و E، مواد نرم کننده و آنتی اکسیدان‌های عالی می‌باشد. مواد نرم کننده موجود در این روغن برنج علاوه بر هیدراته کردن پوست، یک پوشش محافظتی نیز برای پوست خواهد ساخت.

از این روغن می‌توان برای مصارفی چون از بین برنده موخوره، مرطوب کننده کف دست ها، محافظت کننده از قلب، کمک به بهبود زخم ها، کمک به هضم غذا و جلوگیری از یبوست، از بین برنده ترک نوک سینه مادران شیرده، تسکین گر گرفتگی، درمان علائم و مشکلات یائسگی، جلوگیری از سرطان، مناسب برای پخت و پز، استفاده در انواع سس ها و چاشنی ها و درمان کننده اگزما استفاده کرد.

• دم کردن با برنج

شما می‌توانید سبوس برنج را با برنجی که صورت روزانه مصرف می‌کنید نیز استفاده نمایید. برای این کار کافیست در زمان آبکش کردن برنج به ازای هر نفر یک قاشق غذاخوری سبوس برنج را پس از آبکش کردن به آن اضافه کرده و بگذارید تا به همراه برنج دم بکشد.

• مصرف سبوس برنج به همراه ماست

شما همچنین می توانید هر نیم ساعت پیش از غذا یک قاشق غذاخوری سبوس برنج را در یک کاسه متوسط ماست حل کنید و میل نمایید. این ترکیب تأثیر بسیار مهمی در لاغری شما خواهد داشت. به این صورت که فیبر موجود در آن، معده را پر و احساس سیری را در شما تقویت کرده و از پرخوری جلوگیری می‌کند.

• مصرف سبوس برنج به همراه شیر

شما می توانید هر روز صبح یک قاشق غذاخوری از سبوس برنج را در یک لیوان شیر مخلوط کرده و همراه با عسل میل نمایید. این ترکیب برای تقویت و شفافیت و شادابی پوست بسیار مفید خواهد بود.

• لایه برداری صورت با سبوس برنج

شما همچنین می توانید از سبوس برنج یک لایه بردار برای پوست‌های مرده و جوش های ریز خود تهیه کنید. برای این کار کافیست تا یک زرده تخم مرغ، ۱ قاشق غذاخوری سبوس برنج، یک قاشق چایخوری شیر خشک و کمی عسل را با هم مخلوط کرده به طوری که کمی رقیق شود، سپس خمیر را بر روی پوست خود قرار دهید و به مدت ۲۰ دقیقه را به حال خود بگذارید. در نهایت آن را از روی پوست جدا کرده و پوست خود را با آب ولرم بشویید.

مضرات سبوس برنج

دقت کنید که سبوس برنج برای بسیاری از افراد در هنگام مصرف خوراکی بی خطر است و ضرری ندارد. اما دقت داشته باشید که افزایش بیش از حد آن در رژیم غذایی می تواند موجب ناراحتی معده، گاز روده و حرکات غیر قابل پیش بینی روده گردد.

علاوه بر این، مصرف سبوس برنج برای تعداد زیادی از افراد در هنگام حمام بی خطر است. اما در برخی از مواقع می تواند موجب قرمزی و خارش پوست نیز گردد که باید بلافاصله پس از مشاهده این علائم، مصرف آن را قطع نمایید.

با این که مصرف سبوس برنج در هنگام بارداری و شیردهی به میزان طبیعی کاملاً بی‌خطر است، اما مصرف آن به مقدار زیاد به هیچ وجه در این دوران توصیه نمی گردد.

تنها چیزی که می‌تواند باعث مضر بودن سبوس برنج شود، استفاده بیشتر از حد از این ماده غذایی است. اگر در مصرف سبوس برنج زیاده روی کنید، این عمل باعث کاهش جذب مواد ضروری از جمله آهن، روی و کلسیم می‌شود و حتی می‌تواند عوارضی هم داشته باشد.

همچنین در صورتی که مشکل گوارشی همچون زخم معده، انسداد دستگاه گوارش، زخم روده، هضم آهسته، چسبندگی روده و… دارید، بهتر است تا به هیچ وجه از سبوس برنج در رژیم غذایی خود استفاده نکنید؛ چرا که فیبر موجود در آن ممکن است دستگاه گوارش شما را مسدود کند و فرآیند هضم را برایتان مشکل نماید.

در صورتی که مشکل بلع نیز دارید، بهتر است تا با احتیاط از سبوس برنج استفاده کنید؛ چرا که فیبر زیاد سبوس ممکن است سبب خفگی شما گردد.

خرید سبوس برنج

توجه داشته باشید که برای خرید سبوس برنج حتما آن را به صورت بسته بندی و از مکان های معتبر خریداری نمایید. همچنین اطمینان حاصل کنید که آن فرآوری شده و پایدار باشد. در کنار آن دقت داشته باشید که سبوس برنج شما تمیز و خالص باشد و در آن شلتوک یا خاکی وجود نداشته باشد. قیمت به روز انواع مختلف برنج با کیفیت شمالی را مشاهده نمایید.