آب و هوای معتدل و مرطوب استان گیلان علاوه بر این که یک جاذبه گردشگری و تفریحی است، باعث شده تا این استان دومین مرکز کشت و پرورش برنج ایرانی باشد. در واقع استان گیلان به دلیل داشتن آب و هوایی معتدل و مرطوب و نواحی دره ای و جلگه ای، شرایط بسیار مساعدی برای کشت بهترین برنج های ایرانی مهیا کرده است. از این رو برنج گیلانی یکی از مرغوب ترین برنج های ایران است و حتی به خارج از کشور نیز صادر می‌شود. پس از استان مازندران، دومین تولید کننده عمده برنج ایرانی، استان گیلان است.
استان گیلان تولید کننده و ارائه دهنده مرغوب ترین برنج ایرانی در کشور است و امروزه نیز در آن انواع برنج‌های بسیار محبوب و باکیفیت همچون هاشمی، صدری، کاظمی و… کشت و تولید می‌شود. با این که امروزه در 17 استان کشور، تولید برنج از گونه های مختلف آن انجام می‌شود و هر یک از آن‌ها خصوصیات و ویژگی‌های مخصوص به خود را دارند، اما برنج گیلان از آن گونه برنج هایی است که مشخصات اصلی یک برنج درجه یک را همچون عطر و طعم و پخت خوب دارا است. در حقیقت شرایط جغرافیایی و خاک غنی و حاصل‌خیز آن است که موجب چنین رونقی در بازار برنج گیلان شده است.
علاوه بر این موارد، کشاورزان گیلانی قوانین سختی را برای تولید برنج دارند و تنها در یک سال اقدام به کاشت برنج می‌کنند تا منابع غنی خاک حفظ شود.
مزارع کشت برنج گیلانی
از انواع برنج های گیلانی می‌توان به انواع کم نظیر آن همچون خزر، گیلانه، دم‌سیاه، هاشمی، آنام، شیرودی، کاظمی و… اشاره کرد که امروزه در حدود ۱۶۱ هزار هکتار از اراضی استان گیلان را به خود اختصاص داده است و کشت و برداشت آن ها نیز به صورت مکانیزه توسط کشاورزان انجام می‌گیرد.
کاشت و برداشت برنج مراحل مختلفی دارد و تا حدود زیادی نیز زمان‌بر است. از این رو بسیاری از کشاورزان امروزه کاشت و برداشت برنج در گیلان را با استفاده از دستگاه‌های مختلف و مخصوص این کار انجام می‌دهند که هم از لحاظ اقتصادی و هم از نظر انرژی بسیار به صرفه‌تر است.
ویژگی‌ها و خصوصیات برنج گیلان
کشاورزان گیلانی برای کشت محصولات خود از بذرهایی باکیفیت استفاده کرده و به همین جهت برنج‌های بسیار مرغوبی تولید می‌کنند. در واقع می‌توان ادعا کرد که برنج های گیلان از لحاظ مرغوبیت حرف اول را در کشور می‌زنند. مصرف برنج‌های خارجی یکی از مشکلاتی است که امروزه در کشور ما رواج یافته و هنوز هم از نحوه تولید و عرضه آن‌ها اطلاعی در دست نیست. محققان نیز بارها در نتیجر آزمایش‌ها و تحقیقات خود به این نکته دست یافته اند که اکثر افرادی که از برنج های بی کیفیت استفاده می‌کنند، با مشکل درد و سوء تغذیه مواجه خواهند شد.
در حقیقت برنج های مرغوب فاقد کلسترول، گلوتن، چربی و سدیم هستند و هضم آن‌ها نیز برای دستگاه گوارشی بسیار راحت است. با این حال یکی از خصوصیات اصلی برنج مرغوب ایرانی و مخصوصا برنج گیلان، درمان سوء تغذیه و معده درد عنوان شده است.
با این که بسیاری از افراد برنج گیلان را به دلیل عطر و طعم و شکل مناسب آن در زمان پخت می‌شناسند و مصرف می‌کنند، اما استفاده از این برنج می‌تواند بدن را نسبت به انسولین مقاوم کرده و از بیماریی هایی چون دیابت جلوگیری نماید.
انواع برنج گیلانی
همان طور که پیش‌تر نیز گفته شد، کشاورزان گیلانی کفیتیت را به کمیت ترجیح داده و تنها به کاشت برنج‌هایی باکیفیت می‌پردازند. با این وجود برنج‌های گیلانی بر خلاف برنج های استان‌های دیگر همجوار خود، طبعی گرم داشته و کم محصول هستند. اکثر برنج های کشت شده در گیلان توسط خود کشاورزان کشف شده و بدون هیچ گونه دخالتی در ساختار ژنوم آن‌ها ارائه شده‌اند.
به عنوان مثال برنج هاشمی و علی کاظمی توسط دو کشاورز به نام‌های یوسف هاشمی و علی کاظمی کشف و به افتخار آن‌ها نام آن‌ها بر این نوع برنج‌ها نامگذاری شد. با این وجود، به ندرت نیز انواع دیگری از برنج نظیر شیرودی و فجر هم در این استان توسط کشاورزان کشت و برداشت می‌شوند که جزء انواع پر محصول به شمار می‌آیند. از پرطرفدارترین و پر فروش‌ترین انواع برنج گیلانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1) برنج هاشمی یکی از انواع برنج گیلانی
برنج هاشمی یکی از شناخته شده ترین و پرفروش‌ترین برنج ایرانی هم در ایران و هم در دنیا است. ویژگی‌ها و مشخصات منحصر به فرد این برنج باعث شده تا محبوبیت آن در طی زمان به شدت افزایش یابد.
برنج هاشمی را کشاورزی به نام یوسف هاشمی در سال 1364 کشف کرد و سپس با تولید و کشت آن توانست تا تولید این برنج را در سال 1370 به تولید انبوه برساند و بخش بزرگی از شالیزارهای کشت برنج را به این نوع اختصاص دهد.
شاید برایتان جالب باشد که بدانید این نوع برنج از جهش طبیعی در برنج صدری که مخصوص استان گیلان است، به وجود آمده و کشت و پرورش اولیه آن نیز در شالیزارهای روستای چاپارخانه از توابع بخش خمام این استان شروع شده است.
به طور کلی برنج هاشمی در کنار طعم و عطر بی‌نظیر خود، خواص و مزایای زیادی نیز دارد و در دو نوع سردگونه و گرم گونه یا برنج هاشمی گرم و برنج هاشمی سرد در بازار عرضه می‌شود که این نامگذاری نیز به دلیل جنس و تفاوت کاشت آن‌ها است.
با این حال شما هر کدام از این دو نوع را که انتخاب کنید، در دو حالت دودی و غیردودی در اختیار شما قرار خواهد گرفت. برای تهیه برنج دودی، در ابتدا شلتوک‌های برنج را در اتاقک‌های مخصوص قرار می دهند و آن ها را با استفاده از حرارت آتش و دود خشک می کنند. در نهایت آن‌ها را به کارخانه برنج کوبی منتقل می‌کنند تا به برنج تبدیل شوند. اما در حالت غیردودی، در همان ابتدای کار، شلتوک برنج را به کارخانه برنج کوبی می‌فرستند تا در آن برنج تولید شود.
از جمله خواص و ویژگی‌های برنج هاشمی که توانسته تا همه‌ی سلیقه‌ها را جذب خود کند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- رنگ سفید مایل به کرم
- دارای ساقه های بلند
- کیفیت بسیار عالی پخت این برنج
- حفظ نرمی و خوش طعمی برنج تا 24 ساعت بعد از پخت
- نرمی و لطافت بسیار کم نظیر پس از پخت
- خوش طعم و خوش عطر بودن
2) برنج علی کاظمی یکی از انواع برنج گیلانی
یکی دیگر از بهترین و محبوب ترین انواع برنج گیلانی، برنج علی کاظمی است که توسط فردی به همین نام در سال 1360 و در روستای شکارگوراب بالا از شهرستان فومن کشف شد. علی کاظمی این نوع برنج را در محصول مزارع خود که از خانواده صدری و نوع بینام بود، کشف کرد و توانست در سال 1370 آن را به طور گسترده پرورش دهد. برنج کاظمی به طور کلی دارای چنین خصوصیاتی است:
- رنگ سفید متمایل به کرم
- جزء برنج های زودرس از نظر مدت زمان رسیدن
- پخت نسبتاً خوب و راحت
- دارای قدی کوتاه نسبت به برنج‌های دم سیاه و هاشمی
- جزء برنج های نسبتاً پرمحصول
3) دم سیاه یکی از انواع برنج گیلانی
برنج دم سیاه یا سیاه دم در حقیقت به برنج هایی گفته می‌شود که در در شلتوک خود یک ریشک یا بند خیلی نازک دارند که آن نیز به رنگ سیاه است. از این جهت، به این برنج، دم سیاه می‌گویند. این نوع برنج اغلب در شهرهایی چون لاهیجان، آستانه اشرفیه، رشت و … کشت می شود و از اقسام مختلفی چون صدری دم سیاه و طارم دم سیاه برخوردار است که اغلب نیز همه آن را با نام دم سیاه به دست مشتری می‌رسانند.
از ویژگی‌ها و خصوصیات مهم این برنج می‌توان به مواردی چون داشتن دانه های بلند و قلمی، رِی بالا پس از پخت، رنگ سفید مایل به کرم و عطر خوش و مطبوع آن اشاره کرد.
4) برنج طارم یکی از انواع برنج گیلانی
کشت و منشأ اولیه برنج طارم، شهر طارم در استان زنجان است. این برنج به دلیل مرغوبیت و کیفیت بالایی که داشت، نام این شهر را به خود اختصاص داد و به این نام شناخته شد. با این وجود، وسعت و میزان کشت آن در استان گیلان بسیار بیشتر است و از این رو به عنوان برنج گیلانی شناخته می‌شود. برنج طارم دارای انواع مختلفی همچون طارم صدری، طارم دم سیاه، طارم سنگی، طارم عطری، طارم هاشمی، طارم استخوانی و… است که این عناوین به دلیل ویژگی های منحصر به فردی است که این برنج‌ها دارند و با آن نامگذاری شده‌اند.
به طور کلی باید در زمان خرید برنج دقت کنید و آن چنان هم به تبلیغات بسنده نکنید. چرا که اغلب این نوع نام‌گذاری‌ها برای جنبه تبلیغاتی ماجرا است و موجب جذب مشتری خواهد شد. در صورتی که به عنوان مثال برنج استخوانی مانند سنگ و استخوان محکم است و قابلیت شکنندگی بسیار پایینی دارد. این ویژگی را در حقیقت اکثر برنج های تازه ای که از کارخانجات برنج کوبی بیرون می‌آیند، دارند.
در کنار برنج های سنگی و استخوانی که کیفیت بالا و پخت خوبی دارند، برنج های غیرمرغوبی نیز وجود دارند که وسط آن‌ها یک شیار ریزی دارد و بسیار شکننده تر هستند.
5) شیرودی یکی از انواع برنج گیلانی
برنج شیرودی یکی از انواع برنج پرمحصول ایرانی است و از ترکیب دو نوع برنج دیلمان و خزر به دست آمده است. با این که این نوع برنج به صورت بسیار انگشت شمار و محدود در گیلان و در برخی از مناطق آن کشت می‌شود، اما به دلیل ارزان بودن، توانسته تا با بسیاری از برنج های خارجی رقابت کند. این برنج در اصل محصول تولیدی زمین های زراعی استان مازندران است.
از این برنج به دلیل شباهت زیادی که به برنج طارم هاشمی دارد، در انواع مراسمات و مجالس می‌توان استفاده کرد. با وجود مزایای فراوان این برنج اما به جهت بافت خاصی که دارد، بهتر است تا به صورت تازه و گرم مصرف شود.
6) برنج دم زرد
برنج دم زرد، زرد دم یا پیش پخته یکی دیگر از برنج های محبوب گیلانی است و اغلب در شهرهایی چون رشت، کوچصفهان و لاهیجان تولید می‌شود. این برنج شباهت فراوانی نیز با برنج هاشمی دارد.
برنج دم زرد شلتوک‌هایی به رنگ قرمز مایل به قهوه ای دارد که در طی زمان و فرآیند برنج کوبی به رنگ زرد و قهوه‌ای کم رنگ تغییر رنگ می‌دهد. به همین جهت این برنج را دم زرد می‌نامند.
7) برنج صدری ممتاز
برنج ممتاز یا حسن سرایی از خانواده برنج صدری است و از عطر و طعم بسیار مطبوع و ری کشی بالا برخوردار است. این برنج در نقاط مختلف و معدودی از گیلان کشت می‌شود و با توجه به منطقه کشت، کیفیت متفاوتی نیز دارد.
8) بی نام (بینام)
برنج بینام یکی از قدیمی ترین برنج هایی است که در گیلان کشت می‌شود و امروزه به دلیل ویژگی‌هایی همچون گرد شدن و بادکردن دانه برنج پس از پخت، محبوبیت بالایی ندارد. با این حال عطر و طعم عالی دارد و بسیار نرم و خوش خوراک است. این نوع برنج بیشتر در مناطقی چون کوچصفهان، رشت و آستانه اشرفیه کشت و پرورش می‌یابد.
برنج گیلان بخریم یا برنج مازندران؟
با توجه به این که مازندران نیز یکی از مراکز اصلی کشت برنج در کشور است، مطمئناً این سوال برایتان پیش آمده که از یک نوع خاص برنج، بهتر است نوع گیلانی آن را بخریم یا نوع مازندرانی آن را؟
- مواردی چون آب و هوا و موقعیت جغرافیایی گیلان و نزدیکی آن به کوه و دریا باعث شده است که برنج گیلان از عطر و طعم بیشتری برخوردار باشد. علاوه بر این در استان گیلان، املاح معدنی خاک بیشتر از مازندران است. چرا که خاک مازندران دارای فرسایش زیادی است و همین باعث محبوبیت بیشتر برنج گيلان شده است.
- استان مازندران به دلیل آب و هوا و شیب کوه به سمت دریا، آب بیشتری از گیلان دارد و به همین جهت، کشاورزان نیز در سال دو بار به کشت برنج می‌پردازند. با این که این کار امکان پذیر است، اما در طی زمان باعث از دست رفتن حاصلخیزی زمین خواهد شد و کشاورزان مجبور به استفاده از کودهای شیمیایی برای تقویت زمین خواهند شد و همین مورد خطرات زیادی را متوجه سلامتی ما خواهد کرد.
- برنج گیلان در مقایسه با برنج مازندران از طعم شیرین و دلچسب تری برخوردار است و حتی پس از پخت نیز عطر خود را حفظ خواهد کرد. رنگ برنج مازندران پس از پخت کاملا سفید خواهد بود، در حالی که برنج گیلان سفید مایل مایل به کرم است.
- قیمت برنج گیلان از برنج مازندران بیشتر است و این امر نیز به دلیل کیفیت و مرغوبیت بالای آن است. با این وجود در صورتی که تنها ظاهر غذا برایتان اهمیت دارد، می‌توانید از برنج مازندران استفاده کنید.
- اغلب زمین‌های کشاورزی استان گیلان، در زمستان و با استفاده از تجهیزات پیشرفته شخم زده می‌شوند و همین باعث می‌شود تا زمین‌های حاصل خیزتری داشته باشند. همچنین برخلاف برخلاف کشاورزان مازندرانی، کشاورزان گیلانی تنها از کود حیوانی برای تقویت محصول استفاده می‌کنند.
از این رو می‌توان چنین بیان کرد که برنج گیلانی به جهت شرایط آب و هوایی و حاصل‌خیز بودن زمین‌های این استان، از عطر و طعم و کیفیت بهتری نسبت به برنج‌های مازندرانی برخوردار است.
اگر تا به حال در فصل نشا به گیلان رفته باشید مطمئنا دیده‌اید که این فصل به مانند یک جشن بزرگ است و بسیاری از کشاورزان و خانواده‌ها این فصل از سال را جشن می‌گیرند. علاوه بر این بسیاری نیز آداب و رسوم مخصوصی را انجام می‌دهند و اعتقاد دارند که این کار باعث باروری و برکت زمین خواهد شد. شاید همین رسومات و قوت قلبی این کشاورزان است که برنج گیلانی به عنوان یکی از بهترین برنج های جهان شناخته می‌شود.